Η πόλη του Ηρακλείου έχει μια μακρά και πλούσια παράδοση στην ελληνική ιστορία των Γραμμάτων και των Τεχνών. "Κοσμήματα" ξεχωριστά αυτής της παράδοσης είναι η Ζωγραφική των Εικόνων της Κρητικής Σχολής, η υψηλή ποίηση του "Ερωτόκριτου" και του Κρητικού Θεάτρου, και τα βαθύτατης μυστικής πνοής έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
Ωστόσο, η παράδοση της πόλης του Ηρακλείου στα Γράμματα και τις Τέχνες δεν είναι μια παράδοση νεκρή, ούτε, πολύ περισσότερο, ξένη ή "εχθρική" στους άμεσους κληρονόμους της. Σε όλη τη διάρκεια αυτού του αιώνα, που είναι και ο αιώνας της πραγματικής ελευθερίας, τα Γράμματα και οι Τέχνες άρχισαν με ολοένα και ταχύτερο ρυθμό, να διανύουν ξανά μιαν ανοδική πορεία.
Ποιός ήταν ο Δημήτριος Βικέλας και γιατί δώρησε την πλουσιότατη και εκλεκτή βιβλιοθήκη του στον Δήμο Ηρακλείου;
Το πρώτο σκέλος του ερωτήματος έχει απάντηση, για το δεύτερο όμως μόνον κάποιες ενδείξεις είναι μέχρι σήμερα διαθέσιμες. Ωστόσο, με στοιχεία αντλημένα από μια διάλεξη του ιστοριοδίφη Στέργιου Σπανάκη (1979), που επί 20ετίαν και πλέον διετέλεσε έφορος της "Βικελαίας Βιβλιοθήκης", και από την μελέτη της Μαρίας Τερδήμου "Χρονολόγιο Δ. Βικέλα", θα επιχειρηθεί μια προσέγγιση.
Ο πατέρας του Βικέλα καταγόταν από την Βέρροια. Η οικογένεια Βικέλα ήταν μια κοσμοπολίτικη οικογένεια εμπόρων, που η έδρα των άλλασσε, ανάλογα με τα εμπορικά της συμφέροντα, από την Κωνσταντινούπολη στην Οδησσό, στη Σύρα, σπουδαίο εμπορικό κέντρο τότε, στο Τριέστι, στο Λονδίνο τέλος.
Αλλά, παρά την πνευματικότητα της πατρικής του οικογένειας, ο Δημήτριος Βικέλας είναι μάλλον δημιούργημα της οικογένειας της μητέρας του, των Μελάδων. «Αι στεναί σχέσεις και η παιδιόθεν συμβίωσις εξηγούν την προσκόλλησίν μου εις την μητρικήν οικογένειαν. Οι μητρόθεν συγγενείς μου απετέλεσαν ανέκαθεν μέρος αναπόσπαστον της υπάρξεώς μου».
Τα πρώτα χρόνια
Ο Δημήτριος Βικέλας γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 15 του Φλεβάρη του 1835. Σε ηλικία πέντε χρονών οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα. «Εκεί έλαβα τας πρώτας σαφείς εντυπώσεις της ζωής. Εκεί εδοκίμασα τας πρώτας αληθείας θλίψεις. Εκεί έμαθα να θαυμάζω και να αγαπώ τα δένδρα, την θάλασσαν και τον ουρανόν».
Από την Κωνσταντινούπολη, ο πατέρας του εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, όπου τον ακολούθησε. Αλλά οι δουλειές δεν πήγαν καλά και ξαναγύρισαν στη Σύρο. Εκεί εφοίτησε στο ιδιωτικό σχολείο «Λύκειον» και έπειτα στο δημόσιο Γυμνάσιον. Οι συμμαθητές του παρατήρησαν τη φιλομάθειά του και τον έλεγαν «φιλόσοφο». Για να τον κοροϊδέψουν γράψαν τη λέξη αυτή σ' ένα χαρτί και το καρφίτσωσαν στη ράχη του κι έπειτα τον περικύκλωσαν με γέλια και φωνές. Εκείνος όμως δεν διέψευσε τη διάγνωση των συμμαθητών του.
«Ο πλάνης βίος παιδιόθεν και αι αλλεπάλληλοι κατά την πρώτην ηλικίαν ασθένειαι εξηγούν πώς ενηλικιώθην χωρίς να αποκτήσω ενδεικτικόν σχολείου ή απολυτήριον οιονδήποτε. Την στέρησίν των συνησθάνθην πολλάκις και ούτε την αναπλήρωσεν η απόκτησις τιμητικών διπλωμάτων».
Στη Σύρο, σε ηλικία 16 χρόνων, δημοσίευσε και το πρώτο του έργο, την έμμετρη μετάφραση της τραγωδίας του Ρακίνα «Εσθήρ», που παίχτηκε εκεί, με υποβολέα τον ίδιο, το 1851. Τον επόμενο χρόνο, το 1852, σε ηλικία 17 χρονών, πήγε στο Λονδίνο, κοντά στον θείο του Βασίλειο Μελά, για να εργαστεί στο εμπόριο του σταριού. Οι θείοι του έκαναν εισαγωγές σιτηρών στην Αγγλία από τη Ρωσία και τις παραδουνάβιες Ηγεμονίες.
«Δεν ήμουν γεννημένος δια το εμπόριον»
Ο Βικέλας εργάστηκε αρχικά σαν λογιστής στο κατάστημα των θείων του, με μισθό «πλέον ή επαρκή». Αλλά το περίσσευμα το έστελνε για τη συντήρηση της οικογένειάς του, γιατί δεν πήγαιναν καλά οι δουλειές του πατέρα του. «Θα στερηθώ και συναναστροφές και διασκεδάσεις μέχρις ου αρχίσει ο πατήρ μου να κερδίζη η δε μήτηρ μου να ζη ανέτως». «Μου έλειπε η εμπορική ιδιοφυΐα και ο πόθος του πλούτου», λέει ο ίδιος. «Αναχωρών από γραφείον έκαμνα καθ' οδόν στίχους. Δεν ήμουν γεννημένος δια το εμπόριον. Δεν είχα την τάσιν του θησαυρίζειν. Ο θείος δεν έπαυε προσπαθών να με καταστήσει έμπορον άξιον του ονόματος».
Ύστερα από δέκα χρόνια εργασία απόκτησε από τη δουλειά του το πρώτο του κεφάλαιο, 1000 αγγλικές λίρες. Σε ηλικία 22 χρονών έγινε συνέταιρος στην εταιρία των θείων του και υπόγραφε για λογαριασμό της εταιρίας. Το όνομά του γράφτηκε στην επωνυμία της εταιρίας. Η περίοδος από το 1866 κι έπειτα ήταν περίοδος επικερδών επιχειρήσεων για την εταιρία. Το 1876 διαλύθηκε η εταιρία και ο Βικέλας άφησε οριστικά το εμπόριο, όπου ασχολήθηκε 24 χρόνια. Μπορούσε πια να θεωρηθεί «υλικώς ανεξάρτητος» σε ηλικία 41 χρονών. «Το εμπορικόν μου στάδιον το εθεώρουν πάντοτε ως παροδικόν. Έτρεφα την μυστικήν μου φιλοδοξίαν να γίνη γνωστόν το όνομά μου δια των γραμμάτων εις κύκλον ευρύτερον και κατά τρόπον διαρκέστερον».
Η πνευματική μόρφωση
Η απασχόληση του Βικέλα στην υπηρεσία του κερδώου Ερμή δεν τον εμπόδισε ποτέ να θεραπεύει συχρόνως και τον λόγιο Ερμή. Όταν τελείωνε την εμπορική δουλειά του, παρακολουθούσε μαθήματα Βοτανικής στην Ανώτατη Πανεπιστημιακή Σχολή του Λονδίνου, το University College. Ύστερα από τη Βοτανική παρακολούθησε μαθήματα Αρχιτεκτονικής. Γλώσσες ήξερε τα αγγλικά, φυσικά τέλεια, τα γαλλικά, που είχε μάθει από την παιδική ηλικία, τα γερμανικά, που όμως ούτε τα έγραφε εύκολα ούτε τα μιλούσε ελεύθερα, και τα ιταλικά, στα οποία δάσκαλός του ήταν ο ελληνιστής Luigi Settembrini, που έγινε έπειτα υπουργός της Παιδείας. Παρόλο που έζησε αρκετά χρόνια κατά την παιδική του ηλικία στην Κωνσταντινούπολη και μπορούσε να μάθει τα τούρκικα, δεν εφρόντισε να τα μάθει, γιατί νόμιζε, ότι αυτό θα εσήμαινε αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας, κατά την παιδική κρίση του. Αλλά αργότερα έγραφε: «Λησμονούμεν ότι η γνώσις της τουρκικής θα απετέλει, υπό πάσαν έποψιν, υπεροχήν ημών απέναντι των Τούρκων». Μετανοεί, επίσης, γιατί δεν έμαθε καλά τα ρούσικα, όταν έμενε στην Οδησσό με τον πατέρα του, παρόλο που είχε συνηθίσει να τα καταλαβαίνει και να τα μιλεί.
Ύστερα από ολόκληρη ζωή που έζησε στην Αγγλία, είχε εξοικειωθεί με τον αγγλικό τρόπο ζωής. Κι έτσι, εκτός από την πνευματική του μόρφωση, ενδιαφέρθηκε και για τη σωματική του άσκηση. Ασχολήθηκε με την ξιφασκία, την κωπηλασία και πήρε μαθήματα ιππασίας. Κάθε πρωί έκανε τον περίπατό του στα περίχωρα του Λονδίνου έφιππος.
«Δεν αποκοιμούμαι ποτέ χωρίς να διαβάσω!»
Όταν διαλύθηκε η εμπορική εταιρία των Μελάδων, το 1876, ο Βικέλας, που ήταν τότε 41 χρόνων, βρισκόταν στον κολοφώνα της πνευματικής του ακμής. Ήταν από τους τακτικούς θαμώνες των βιβλιοθηκών του Λονδίνου, από τις οποίες δανειζόταν βιβλία, που τα διάβαζε άπληστα, ακόμη και στο κρεββάτι του, ώστε να βλάψει την όραση του και να αναγκαστεί να πάει στον γιατρό. Αναφέρει μάλιστα, ότι ο άγγλος γιατρός που τον εξέτασε του «απαρίθμησεν όλας τας ολεθρίας συνεπείας της τοιαύτης κακής συνηθείας» -να διαβάζει κανένας στο κρεββάτι. Αλλά, αφού τέλειωσε ο γιατρός, ο Βικέλας μονολογώντας είπε: «Δεν αποκοιμούμαι ποτέ χωρίς να διαβάσω!». Και χαριτολογώντας προσθέτει: «Εννοείτε ότι ακολούθησα το παράδειγμα και όχι την συμβουλή του ιατρού μου». Όταν απόκτησε οικονομική άνεση, του γεννήθηκε η επιθυμία να έχει τα βιβλία δικά του. Και άρχισε να αγοράζει πολλά, ιδίως χρήσιμα στις μελέτες του και όσα αναφερόταν στην Ελλάδα. Η συσσώρευση τόσων βιβλίων, που δεν πρόφθανε να τα διαβάζει όλα, μοιάζει -λέει ο ίδιος- προς θησαύρισμα φιλαργύρου, που δεν χρησιμοποιεί τον πλούτο του. Πολλά βιβλία, άμα τα διαβάσει κανείς, καταντούν περιττό βάρος στη βιβλιοθήκη του και πρέπει να τα πουλήσει για να απαλλαγεί. Αλλά «είναι δύσκολον να ληφθεί τοιάυτη απόφασις, ισοδυναμούσα προς απόσβεσιν προσφιλούς παρελθόντος, προς άρνησιν ευγνωμοσύνης προς φίλους παλαιούς, μετά των οποίων συνεζήσαμεν και από τους οποίους ευεργετήθημεν».
Τα ταξίδια στην Ευρώπη
Ο Βικέλας εταξίδευε πολύ και είχε γίνει γνωστός στην Ευρώπη ως άνθρωπος των γραμμάτων. Ο ίδιος γράφει: «Ευρίσκω ανοικτάς τας φιλοξένους θύρας λογίων, τους οποίους με υπερηφάνειαν δύναμαι να κατατάξω εις την σειράν των φίλων μου».
Κάθε χρόνο το καλοκαίρι ταξίδευε στο εξωτερικό, προσπαθώντας παράλληλα να ωφελήσει με τα ταξίδια του αυτά τον τόπο του. Αλλά και στο εσωτερικό ταξίδευε τακτικά για να γνωρίσει από κοντά την Ελλάδα. Καρπός των ταξιδιών του αυτών είναι τα ταξιδιωτικά του βιβλία: Η Σουηδία και Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν.
Το Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο και οι Ολυμπιακοί Αγώνες
Το καλοκαίρι του 1894 ο Βικέλας βρισκόταν στο Παρίσι. Τότε γινόταν εκεί το Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο και ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος Ελλάδος τον διόρισε τηλεγραφικώς αντιπρόσωπό του. Ο Βικέλας, γνωστός για τη μόρφωση του και τη φήμη του, επιβλήθηκε όσο κανένας άλλος σύνεδρος και έγινε το κύριο πρόσωπο του Συνεδρίου.
Στο Συνέδριο εκείνο συζητήθηκε η ιδέα για την ανασύσταση των Ολυμπιακών Αγώνων, που είχε προτείνει ο Γάλλος ιστορικός και φίλαθλος βαρώνος Πέτρος Κουμπερτέν. Για το θέμα αυτό ιδρύθηκε ειδικό τμήμα της Οργάνωσης και εκλέχτηκε Πρόεδρός του ο Βικέλας. Με την επιβολή του και το κύρος του αποφασίστηκε να γίνουν στην Αθήνα οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες το 1896. Με απλότητα και ειλικρίνεια είπε στο Συνέδριο: «Δεν έχομεν τα μέσα να τελέσωμεν εορτάς μεγαλοπρεπείς. Αλλά το εγκάρδιον της υποδόχης θα αναπληρώσει τας πολλάς ελλείψεις μας. Δεν θα παράσχωμεν εις τους ξένους μας διασκεδάσεις αξίας της περιστάσεως, αλλά έχομεν να δείξωμεν τα μνημεία και τα ερείπια της αρχαιότητος. Θα τους οδηγήσομεν εκεί όπου οι αρχαίοι ετέλουν τους ενδόξους αγώνας των. Εις τα Ολύμπια, τα Ισθμια, τους Δελφούς, την Επίδαυρον».
Η εγκατάσταση στην Αθήνα και το Εθνικό ζήτημα
Από το έτος αυτό δηλ. το 1896 ο Βικέλας εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα και αφιερώθηκε ολόψυχα σε κοινωφελή έργα. Μεταξύ άλλων, το 1899 ίδρυσε τον γνωστό στους παλαιότερους «Σύλλογον προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων». Εκδόθηκαν εκεί 100 αριθμημένα μικρά βιβλιαράκια ποικίλου περιεχομένου, σε φτηνή τιμή, που αναμφισβήτητα πρόσφεραν πολύτιμες γνώσεις μέσης μόρφωσης. Από τον ίδιο Σύλλογο εκδόθηκε το 1928 και το ιστορικό περιοδικό Ελληνικά. Πρόεδρος του Συλλόγου ήταν, όσο ζούσε, ο Βικέλας (πέθανε στις 7 Ιουλίου του 1908, σε ηλικία 73 χρόνων).
Ιδιαίτερα έντονη ήταν η αγωνία του Βικέλα για την εξέλιξη του λεγομένου Εθνικού ζητήματος (απελευθέρωση Κρήτης, Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας). Η αγωνία του αυτή εκδηλώνεται εμπράκτως. Στον ατυχή πόλεμο του 1897 διοργανώνει πλωτό νοσοκομείο για την μεταφορά και διάσωση τραυματιών από την Ήπειρο. Ειδικότερα όμως για την Κρήτη οι ενέργειες του (μετά τα γεγονότα του 1896, που απολήγουν στην επαναφορά της σύμβασης της Χαλέπας) καταγράφονται ως εξής στην προαναφερθείσα μελέτη της Μαρίας Τερδήμου: «Το 1897, μετά από πιέσεις του εξάδελφου του Παύλου Μελά, ο Βικέλας δέχεται να γίνει μέλος της [μυστικής] "Εθνικής Εταιρείας", με την προϋπόθεση ότι αυτή δεν θα έχει ανάμιξη στα εσωτερικά του κράτους. Τον ίδιο χρόνο ο Βικέλας δημοσιεύει επιστολές υπέρ της ανεξαρτησίας της Κρήτης σε αγγλικές και αμερικανικές εφημερίδες, και άρθρο με τίτλο "Public spirit in Modern Athens" στο τεύχος του Ιανουαρίου της "The Century Magazine" της Νέας Υορκης.(...) τον Μάρτιο, οι Μεγάλες Δυνάμεις, σύμφωνα με ανεπίσημες πληροφορίες, συμφώνησαν να διορίσουν αυτές Χριστιανό Διοικητή στην Κρήτη, και μάλιστα τον Έλληνα Βασιλόπαιδα Γεώργιο. Η «Εθνική Εταιρία» με δηλώσεις στις αθηναϊκές εφημερίδες αντιδρά έντονα στην απόφαση αυτή, και με τη σειρά του ο Βικέλας δηλώνει την αντίθεσή του στην αντίδραση της Εταιρείας».
Εκτός από τις ποικίλες κοινωνικές και εθνικές δραστηριότητες, ο Βικέλας ποτέ δεν πρόδωσε την αγάπη του στην λογοτεχνία. Εδημοσίευσε αρκετά έργα πρωτότυπα και μεταφράσεις. Πρώτο του έργο είναι, όπως προαναφέρθηκε, η μετάφραση του έργου του Ρακίνα, Εσθήρ. Το εξέδωσε στην Ερμούπολη το 1851. Άλλα έργα του είναι: Στίχοι, Περί Ελληνικής Φιλολογίας, Περί Βυζαντινών, Η σύστασις του Ελληνικού Βασιλείου και τα όριά του, Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν, περί Σκωτίας. Ο Λουκής Λάρας είναι από τα αριστουργήματά του και από τις γραμμές του ξαναζούν τραγικές σκηνές του Αγώνα της παλιγγενεσίας. Μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Στην Βικελαία Βιβλιοθήκη υπάρχει αντίτυπο διορθωμένο από τον ίδιο για δεύτερη έκδοση. Μετέφρασε όλα σχεδόν τα γνωστά δράματα του Σαίξπηρ. Άλλα έργα του είναι: Διηγήματα, Διαλέξεις και αναμνήσεις, Η Σουηδία, Γυναικεία αγωγή, κλπ. Έγραψε και τα απομνημονεύματά του με τον τίτλο: Η Ζωή μου, από τα οποία εκδόθηκε ο Α' τόμος.
Αλλά πώς και γιατί ο Βικέλας άφησε την πλουσιότατη για την εποχή του και πολυτιμότατη βιβλιοθήκη του στον Δήμο Ηρακλείου και δεν την άφησε ούτε στη γενέτειρά του, την Ερμούπολη, ούτε στην πόλη της απώτερης καταγωγής του, την Βέροια;
Την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, με τις αρχαιολογικές ανασκαφές του Έβανς στην Κνωσό και τις ανασκαφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Φαιστό, την Αγ. Τριάδα, τη Γόρτυνα, κ.α., το Ηράκλειο είχε προβληθεί στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας επικαιρότητας. Ο Βικέλας επισκέφτηκε, λίγο πριν πεθάνει, το Ηράκλειο, είδε την οικονομική ανθηρότητα, τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών, που είχαν συγκλονίσει τον κόσμο του πνεύματος, και με το ευρύ και προνοητικό βλέμμα του διείδε το μέλλον της πόλης αυτής. Και αποφάσισε να δωρίσει σε αυτήν το πολυτιμότερο αγαθό του πνευματικού ανθρώπου: την βιβλιοθήκη του.
Και μόνο από τους τίτλους των βιβλίων μπορούμε να δούμε τα πνευματικά ενδιαφέροντα του κατόχου του. Επίσης, από την περιποίησή των, από τη βιβλιοδεσία των μπορούμε να κρίνομε την τάξη του και τη νοικοκυροσύνη του. Η ιδιαίτερη περιποίηση ορισμένων βιβλίων δείχνει και τις προτιμήσεις του. Τα βιβλία του Βικέλα είναι όλα εκλεκτά, ποικίλου περιεχομένου, γεγονός που δείχνει την ευρύτητα της μόρφωσής του. Περιποιημένα όλα, βιβλιοδετημένα, πολλά με εκλεκτά δεσίματα καλλιτεχνών βιβλιοδετών του περασμένου αιώνα, υποδείγματα της παλιάς, καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας, με κοσμήματα και ανθέμια στο κάλυμμα από καθαρό χρυσό, που και σήμερα διατηρούνται θαυμάσια.
Τα ιστορικά της δωρεάς του Δ. Βικέλα στο πέρασμα της πρώτης μεγάλης περιόδου της ζωής του
Στη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου της 18ης Ιουλίου 1908, ο πρόεδρος Αριστείδης Στεργιάδης «καθιστά γνωστόν εις το Δημοτικόν Συμβούλιον, ότι ο εν Αθήναις εσχάτως αποθανών λόγιος Έλλην Δημήτριος Βικέλας εκληροδότησε εις τον Δήμον Ηρακλείου την βιβλιοθήκην αυτού, η οποία θα αποσταλεί εδώ δαπάνη των κληρονόμων και προτείνει εφ' ενός μεν να αποφασίση το Συμβούλιον αν ο Δήμος αποδέχεται το κληροδότημα, διότι εκ του νόμου απαιτείται τοιαύτη δήλωσις, αφ' ετέρου δε να εκδηλώσει το Δημοτικόν Συμβούλιον την βαθυτάτην τιμήν του Δήμου προς την μνήμην του μεταστάντος και την βαθυτάτην αυτού θλίψιν δια την απώλειαν ην υπέστη το Ελληνικόν γένος και τα Ελληνικά Γράμματα δια του θανάτου του. Το Συμβούλιον αποδέχεται ομοφώνως και μετ' ευγνωμοσύνης το κληροδότημα και ψηφίζει: να εκφράση ο Δήμος προς τους κληρονόμους την βαθείαν του Δήμου θλίψιν δια τον θάνατον του υπερόχου λογίου και Έλληνος πατριώτου και δεύτερον να τελεσθή δαπάνη του Δήμου αρχιερατικόν μνημόσυνον εν των καθεδρικώ ναώ του Αγίου Μηνά υπέρ της μνήμης του».
Στις 9 Αυγούστου 1908 η Μόνιμη Επιτροπή του Δήμου Ηρακλείου ανέθεσε στον Κρητικό Ιωάννη Δαμβέργη να αντιπροσωπεύσει το Δήμο στην παραλαβή των βιβλίων, να υπογράψει το σχετικό πρωτόκολλο παραλαβής και να φροντίσει για την αποστολή των βιβλίων. Του χορήγησε δε πίστωση 500 δρχ. για έξοδα συσκευασίας σε κιβώτια και έξοδα μεταφοράς. Ο Δαμβέργης, με επιστολή του στις 27 Αυγούστου 1908, γνωρίζει στον Δήμο, ότι παρέλαβε το κληροδότημα.
Το Νομαρχιακόν Κατάστημα ήταν τότε στη μέση του σημερινού πάρκου Θεοτοκόπουλου, στη θέση όπου ήταν κατά τη Βενετοκρατία το Palazzo del Generale. Η πρώτη εγκατάσταση της Βιβλιοθήκης έγινε στα ισόγεια δωμάτια αυτού του κτηρίου. Αλλά, όπως αναφέρει ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Αριστείδης Στεργιάδης, «τα παραχωρηθέντα δωμάτια είναι ανήλια και υγρά και ήρξατο να είναι καταφανής η εκ της υγρασίας βλάβη των βιβλίων». Παρ΄όλα αυτά, τα βιβλία του Βικέλα παρέμειναν στα «ανήλια και υγρά» αυτά δωμάτια αρκετά χρόνια. Τον Γενάρη του 1910, με πρόταση του Δημάρχου Δεληαχμετάκη, διορίστηκε Έφορος της Βιβλιοθήκης ο Θεοδόσιος Οικονομίδης, «κεκτημένος όλα τα δια την υπηρεσίαν προσόντα αντί μισθού 100 δρχ. Μηνιαίως», για να αρχίσει την καταγραφή και την ταξινόμηση των βιβλίων και την τοποθέτησή των στις 12 βιβλιοθήκες, που έκαμε ο επιπλοποιός Εμμανουήλ Καψετάκης. Συγχρόνως ορίστηκε «επιτροπή» για να βοηθήσει. Αλλά, ως φαίνεται, η συνεργασία του Οικονομίδου με την επιτροπή δεν υπήρξε ευτυχής -γεγονός που τον οδήγησε στην υποβολή παραιτήσεως, που έγινε δεκτή στη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου της 7ης Ιουλίους 1911.
Στις 4 του Μάρτη 1910, η Μόνιμη Επιτροπή αποφασίζει να ονομαστεί η Βιβλιοθήκη «ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ», προς τιμήν του δωρητού, και η στρογγυλή σφραγίδα της να έχει γύρω σε ένα κύκλο αυτόν τον τίτλο και στο κέντρο το έτος 1910 και έναν πυρσό.
Το Δημοτικό Συμβούλιο, το 1910, αναθέτει στη Μόνιμη Επιτροπή να συντάξει και να θέσει «αμέσως εις εφαρμογήν ίδιον παρ' αυτής εκπονηθεισόμενον Κανονισμόν, του οποίου θεμελιώδης και απαρασάλευτος διάταξις πρέπει να είναι, ότι δεν επιτρέπεται ο δανεισμός βιβλίων εις ουδένα επ' ουδενί απολύτως λόγω». Ο Κανονισμός υποβλήθηκε και ψηφίστηκε ύστερα από ένα χρόνο (στις 29 Απριλίου 1911). Ο Δήμος επρόβλεψε και για την ασφάλιση της Βιβλιοθήκης από τον κίνδυνο της πυρκαϊάς. Στις 12 του Οκτώβρη 1910 η Μόνιμη Επιτροπή εξουσιοδότησε τον Δήμαρχο να ασφαλίσει τη Βιβλιοθήκη αντί 80.000 δρχ., ποσό που αντιπροσώπευε τότε 4.000 χρυσά εικοσάφραγκα.
Το 1912 το Δημοτικό Συμβούλιο απασχόλησε το θέμα της Βιβλιοθήκης του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου. Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ηρακλείου ιδρύθηκε γύρω στα 1880 και συγκέντρωσε αρκετά και ενδιαφέροντα για την Κρήτη βιβλία. Τελευταίος πρόεδρός του ήταν ο γιατρός Ιωσήφ Χατζηδάκης, που την δραστηριότητά του απορρόφησε η αρχαιολογία, οι ανασκαφές και η ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου. Στα «Πρακτικά» του Δημοτικού Συμβουλίου, στις 14 Ιουλίου 1912, αναφέρονται τα εξής: «Το Δημοτικόν έχον υπ' όψει ότι εκ της άλλοτε Βιβλιοθήκης του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου σώζονται τόμοι τινές οι οποίοι φυλάσσονται εις τα γραφεία της εισαγγελίας πλημμελώς και υπόκεινται εις φθοράν, και ότι μετά την σύστασιν της Δημοτικής Βιβλιοθήκης καλό θα ήτο τα περί ως ο λόγος βιβλία να παραδοθώσιν εις τον Δήμον προς πλουτισμόν της Βιβλιοθήκης, εκφράζει ομοφώνως την ευχήν προς την Κυβέρνησιν όπως διατάξη να παραδοθούν τα ειρημένα βιβλία εις τον Δήμον». Η ευχή εισακούστηκε και στο Βιβλίο Εισαγωγής της Βιβλιοθήκης είναι καταγραμμένοι 1.130 τόμοι βιβλίων του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου. Τα βιβλία αυτά είναι ποικίλου περιεχομένου και, ως επί το πλείστον, σπάνια.
Οι πρώτες δωρεές
Η ίδρυση της Βικελαίας Βιβλιοθήκης προκάλεσε το ενδιαφέρον των ανθρώπων των Γραμμάτων, που θέλησαν να την πλουτίσουν, δωρίζοντας σ' αυτήν τις ατομικές βιβλιοθήκες των.
Πρώτος δωρητής είναι ο Ιωάννης Λυμπρίτης, από την παλιά και ιστορική οικογένεια του Αγίου Θωμά Μονοφατσίου. Με τη διαθήκη του άφησε την πλούσια βιβλιοθήκη του στην Βικελαία, η οποία παρελήφθη τους πρώτους μήνες του 1916. Αποτελείται από 1.670 τόμους βιβλίων, τα περισσότερα από τα οποία είναι ιατρικά, της εποχής του δωρητή. Σε αυτήν συγκαταλέγεται και μία πλήρης σειρά των αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, από τις πολύτιμες εκδόσεις της Λειψίας. Η Βικελαία Βιβλιοθήκη, εν συνεχεία, απόκτησε και τη Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Ηρακλείου, του πρώτου Γυμνασίου της Κρήτης, που ιδρύθηκε το 1872. Επίσης, πολλά από τα βιβλία του Στέφανου Ξανθουδίδου: ο κορυφαίος αυτός λόγιος εδώρησε την πλούσια σε ιστορικά, αρχαιολογικά και φιλολογικά βιβλία βιβλιοθήκη του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, αλλά στη διαθήκη του υπήρχε διάταξη που προέβλεπε ότι όσα βιβλία της βιβλιοθήκης του υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου να δοθούν στη Βικελαία. Και δόθηκαν.
Από τους άλλους δωρητές, πρέπει ιδιαίτερα να αναφερθεί ο καθηγητής της Δημόσιας Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ανδρέας Ανδρεάδης, που, όπως ο ίδιος αναφέρει σε επιστολή του, είχε την καταγωγή από την Κρήτη, από την οικογένεια Μιχελιουδόπαπα. Αυτός δώρησε στη Βικελαία 1.000 τόμους βιβλίων ποικίλου περιεχομένου. Άλλος δωρητής της Βικελαίας είναι ο Ζαχαρίας Οικονόμου, που δώρησε 630 τόμους. Οι κληρονόμοι του αρχιμανδρίτη Φώτιου Θεοδοσάκη εδώρησαν τη βιβλιοθήκη του, 200 τόμους, στη Βικελαία. (Ο αείμνηστος Φώτιος, που είχε σπουδάσει στην Ιταλία, αδελφός της μονής της Grottaferatta, ήταν φλογερός πατριώτης. Υπήρξε από τους λίγους ιερωμένους που άφησαν το Ευαγγέλιο και άδραξαν το όπλο και πολέμησαν τον ουρανοκατέβατο βάρβαρο κατακτητή. Και αφού κόπασε ο ορυμαγδός της πρωτότυπης μάχης, ο Φώτιος γύρισε στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα και λειτουργούσε στο Σκαλάνι. Από τη λειτουργία με τα ιερά άμφια τον πήραν οι Γερμανοί και τον τουφέκισαν. Υπήρξε από τα πρώτα θύματα των Ναζί). Πολύ αξιόλογη είναι και η δωρεά της βιβλιοθήκης του Ανδρέα Λυσιμάχου Καλοκαιρινού, αποτελούμενη από 1.000 τόμους σπουδαίων και καλά συντηρημένων βιβλίων - δωρεά που πραγματοποιήθηκε χάρη στο ενδιαφέρον του Ανδρέα Γ. Καλοκαιρινού. Τέλος, άλλες αξιόλογες δωρεές είναι του Μάρκου Αυγέρη και της Έλλης Αλεξίου, 2.800 τόμοι. Του γνωστού γλωσσσολόγου Γεωργίου Παγκάλου, του Γεωργίου Ανεμογιάννη, 1508 τόμοι, του γιατρού Απολλόδωρου Μελισσείδη, 515 τόμοι, του δικηγόρου Νίκανδρου Φραγκιαδάκη, του Άρη Χατζηδάκη και πολλών άλλων.
Το πρόβλημα της στέγασης της Βιβλιοθήκης
Το 1920 η Νομαρχία ζήτησε την εκκένωση των δωματίων του Καταστήματός της και ο Δήμος Ηρακλείου αναγκάστηκε να μεταφέρει τη Βιβλιοθήκη στα τρία ισόγεια βορεινά δωμάτια του Δημαρχιακού Καταστήματος, που ήταν τότε στη νοτιοανατολική γωνία του σημερινού πάρκου Θεοτοκόπουλου. Στα επίσης ανήλια, γεμάτα μούχλα και υγρασία δωμάτια του Δημαρχιακού Καταστήματος η Βιβλιοθήκη παρέμεινε μέχρι το 1932. Όταν τότε τελείωσε το λεγόμενο «Δημοτικό Μέγαρο των Ακτάρικων», αποφασίστηκε να μεταφερθεί εκεί. Πού όμως; Πάλι στους ισόγειους, σκοτεινούς και υγρούς χώρους του.
Εκεί, τον Απρίλιο του 1932, έγινε Φιλολογικό Μνημόσυνο του ιδρυτή της Δημητρίου Βικέλα, με οργανωτική Επιτροπή τον δήμαρχο Ανδρέα Παπαδόπουλο, τον Γυμνασιάρχη Ανδρέα Βουρδουμπάκη, τον διευθυντή του Μουσείου Σπ. Μαρινάτο, τον γιατρό Απολλόδωρο Μελισσείδη, τον δικηγόρο Νικόλαο Μεϊμαράκη, τον ιστορικό Γιάννη Μουρέλλο, τον φυτοπαθολόγο Ευάγγ. Ευαγγελίδη και τον Έφορο της Βιβλιοθήκης (Στέργιο Σπανάκη). Για τη ζωή και το έργο του Βικέλα και την ιστορία της Βιβλιοθήκης μίλησε ο συγγραφέας Άρης Χατζηδάκης.
Στους ανήλιους αυτούς χώρους πέρασε τα χρόνια του μεσοπολέμου. Την περίοδο 1938-1940, το θέμα της στέγασης της Βιβλιοθήκης απασχόλησε σοβαρά τον Δήμο. Στη συνεδρίαση της Εφορευτικής Επιτροπής, τον Δεκέμβριο του 1938, ο δήμαρχος αείμνηστος Μηνάς Γεωργιάδης είπε τα παρακάτω, που αξίζει τον κόπο να μεταφερθούν εδώ αυτούσια:
«Το ζήτημα της Βιβλιοθήκης είναι εν εκ των σοβαρωτέρων, άτινα απασχολούν σήμερον την Δημοτικήν Αρχήν, η οποία θεωρεί επιτακτικήν την ανάγκην της ανοικοδομήσεως ειδικού μεγάρου δια την στέγασιν τόσον αυτής όσον και του Τουρκικού Αρχείου. Εν τω αυτώ μεγάρω δέον όπως ληφθή πρόνοια όπως κατασκευασθή αίθουσα διαλέξεων, ούτως ώστε, εν τω μεγάρω τούτω, το οποίον επαξίως δύναται να φέρη το όνομα «ΟΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ», θα στεγασθή παν ό,τι αφορά την πνευματικήν κίνησιν του τόπου μας. Παραλλήλως προς τα τόσα άλλα δια τα οποία φροντίζει ο Δήμος, είναι ανάγκη να στρέψη την προσοχήν του και προς το σοβαρόν τούτο ζήτημα της Βιβλιοθήκης, η οποία, δύναταί τις να είπη, είναι το θερμοκήπιον ένθα αναπτύσσονται οι νέοι πολίται, είναι το ίδρυμα εκείνο εν τω οποίων τίθενται τα θεμέλια της μελλούσης εξελίξεως αυτών. Εκτός τούτου δε η Βιβλιοθήκη δύναται να γαλουχήση όχι μόνον την νεολαίαν αλλά και τους πολίτας να μορφώση και να τέρψη ακόμη. Προς τον σκοπόν τούτον τείνοντες, έχω την γνώμην, ότι πρέπει να προκηρύξωμεν διαγωνισμόν δια την εκπόνησιν του σχεδίου Μεγάρου Βιβλιοθήκης. Ο κ. Μάργαρης, ο οποίος επιθεώρησε την Βιβλιοθήκην, μας απέκλεισεν ως εντελώς ακατάλληλον τον ναόν της Αγίας Αικατερίνης, μας υπέδειξεν δε ως χώρον κατάλληλον δια την ανέγερσιν του Μεγάρου Βιβλιοθήκης τμήμα της βορείου πλευράς του μελετωμένου πάρκου εν τη παλαιά Νομαρχία. Επειδή όμως ο χώρος ούτος προορίζεται αποκλειστικώς και μόνον δια την δημιουργίαν ενός πάρκου, τουθόπερ στερείται η πόλις μέχρι σήμερον, και επειδή έχω την γνώμην, ότι η ανέγερσις εν τω χώρω τούτω της βιβλιοθήκης θα βλάψη τον σκοπόν του πάρκου, ανεζήτησα αλλαχού την εξεύρεσιν του καταλλήλου οικοπέδου, του συγκεντρώνοντος την ιδεώδη θέσιν δια μίαν βιβλιοθήκην, ήτοι κεντρικήν μεν, δια να είναι εις το κοινόν πρόχειρος, και συγχρόνως απόκεντρον, δια να είναι μακράν παντός θορύβου, κατά το δυνατόν. Ως τοιαύτην δε θέσιν εύρον κατάλληλον την πλατείαν Δασκαλογιάννη. Η πλατεία Δασκαλογιάννη δύναται να διαρρυθμισθή κατά τοιούτον τρόπον ώστε να εξωραϊσθή και εξωτερικώς η Βιβλιοθήκη, τοποθετουμένης μάλιστα εις το κέντρον της πλατείας και της προτομής του Δασκαλογιάννη...»
Μετά ταύτα, «η Εφορευτική Επιτροπή, κατόπιν των γενομένων επί του θέματος συζητήσεων, υποβάλλει προς το Δημοτικόν Συμβούλιον την ευχήν όπως προκηρυχθή διαγωνισμός δια την εκπόνησιν του σχεδίου του Μεγάρου της Βιβλιοθήκης εν τω δημοτικώ οικοπέδω της πλατείας Δασκαλογιάννη (το μέγαρον δέον να προβλέπη την εγκατάστασιν της βιβλιοθήκης 100.000 τόμων βιβλίων, την ύπαρξιν δύο αναγνωστηρίων, επιστημόνων και μαθητών, την εγκατάστασιν του Τουρκικού Αρχείου αριθμούντος πλέον των 2.000 τόμων, και την ύπαρξιν ευρυχώρου αιθούσης διαλέξεων, εκθέσεων και καλλιτεχνικών εν γένει συγκεντρώσεων, γραφείων υπηρεσίας, ιματιοθήκης και λοιπούς αναγκαίους χώρους...)».
Το Δημοτικό Συμβούλιο αποδέχτηκε το αίτημα της Επιτροπής, προκηρύχτηκε ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και δημοσιεύτηκε στο αρμόδιο όργανο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, τα Τεχνικά Χρονικά (τεύχος 18 του 1940). Πολλοί αρχιτέκτονες ασχολήθηκαν με το θέμα και υποβλήθηκαν 10 σχέδια, τα οποία βρισκόταν στο γραφείο της Μηχανικής Υπηρεσίας του Δήμου. Η κατάσταση τις παραμονές του πολέμου δεν επέτρεψε τη σύγκληση της Επιτροπής Κρίσεως για τη βράβευση του καλύτερου σχεδίου. Τα σχέδια έμεναν σφραγισμένα, και έτσι ανοιχτά κάηκαν όταν βομβαρδίστηκε το Δημαρχείο.
Ύστερα από τον πόλεμο, το νέο Δημοτικό Συμβούλιο, παρά την παραπάνω απόφαση του προηγούμενου Συμβουλίου, ενέκρινε σχέδιο του αρχιμηχανικού Ιωάννη Βαρκαράκη για την ανοικοδόμηση μεγάρου προς οικονομική εκμετάλλευση στο δημοτικό οικόπεδο της πλατείας Δασκαλογιάννη, που προοριζόταν για τη Στέγη Γραμμάτων. Οι τότε δημοτικοί άρχοντες προτίμησαν αντί της Στέγης Γραμμάτων να εξασφαλίσουν μερικά ενοίκια στον Δήμο.
Η βιβλιοθήκη κατά τον Β' Π.Π.
Ο πόλεμος, ανέκοψε φυσικά κάθε δράση για τη βελτίωση της Βιβλιοθήκης. Και όχι μόνο αυτό. Το αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης και το κάτω απ' αυτό υπόγειο έγιναν καταφύγιο, όπου έτρεψε να σωθεί ο κόσμος από τους βομβαρδισμούς. Η είσοδος της Βιβλιοθήκης ήταν ανοικτή και τις 24 ώρες του ημερονυκτίου, εκτεθειμένη σε κάθε κίνδυνο κλοπής, πυρκαϊάς, κλπ.
Η άθλια αυτή κατάσταση συνεχίστηκε και στα 1941-1942. Τον Φεβρουάριο του 1943 κατέπλευσε στο λιμάνι του Ηρακλείου το πλοίο ΚAMELIA με το σιτάρι και τα άλλα τρόφιμα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Και γεννήθηκε το ζήτημα αποθήκευσής των. Κατάλληλοι χώροι γι' αυτό θεωρήθηκαν η αίθουσα της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου, που στέγαζε τότε τον κινηματογράφο «ΜΙΝΩΑ», και η Βικελαία Βιβλιοθήκη! Στην είσοδό της άνοιξαν στο τσιμεντένιο πάτωμα μία τρύπα και από εκεί έχυναν στο υπόγειο το σιτάρι. Τα τσουβάλια με τα όσπρια, το ρύζι και τη ζάχαρη τα αποθέσαν πάνω στα τραπέζια του αναγνωστηρίου και στις βιβλιοθήκες, που είχαν φτιάξει ο υπογράφων με τον Νικόλαο Σταυρινίδη και όπου είχαν τοποθετηθεί οι κώδικες του Τουρκικού Αρχείου, τους οποίους περιμάζεψαν από την πλατεία Δασκαλογιάννη, όπου τους είχαν πετάξει οι Γερμανοί. Εύκολο να φανταστεί κανένας τις στρατιές των ποντικών, που, πεινασμένοι κι αυτοί, έτρεξαν από όλη την πόλη στο σιτάρι για... συνεστίαση!
Η χρήση αυτής της Βιβλιοθήκης, για την αποθήκευση όχι μόνο της πνευματικής τροφής αλλά και της υλικής, εξακολούθησε ως το τέλος της γερμανικής Κατοχής. Αλλά το σοβαρότερο γεγονός, που απείλησε την ίδια την ύπαρξη της Βιβλιοθήκης, ήταν ο συμμαχικός βομβαρδισμός της πόλης του Ηρακλείου το φθινόπωρο του 1943. Μία από τις βόμβες εκείνες έπεσε στην άκρα του παλιού βυζαντινοβενετικού τείχους κι από εκεί γλίστρησε, μπήκε από το μεσαίο ανατολικό παράθυρο του αναγνωστηρίου και έπεσε πάνω στα τσουβάλια με τα φασόλια! Η βόμβα δημιούργησε στον κόσμο πανικό. Κανείς δεν πλησίαζε τη Βιβλιοθήκη και οι περίοικοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, περιμένοντας στην έκρηξή της, νομίζοντας πως ήταν ωρολογιακή. Αλλά φαίνεται πως και η βόμβα λυπήθηκε τη Βιβλιοθήκη και δεν έσκασε. Ύστερα από τρεις μέρες, αφού δεν έσκασε, οι Γερμανοί πήραν έναν υπόδικο από τη Χρυσοπηγή, για να την μεταφέρει έξω, με την υπόσχεση, ότι θα τον αφήσουν ελεύθερο. Όπως και έγινε. Κι έτσι απαλλάχτηκε η Βικελαία από τον εφιάλτη της βόμβας.
Από τον Οκτώβρη του 1944 μέχρι τον Οκτώβρη του 1946 η Βιβλιοθήκη λειτούργησε στον ίδιο ισόγειο χώρο του Μεγάρου των Αχτάρικων. Το 1947 την μετέφεραν στον πρώτο όροφο του ίδιου μεγάρου, όπου στεγάστηκε επί σαράντα περίπου έτη, οπότε αποφασίστηκε η παραχώρηση σε αυτήν όλων των χώρων του (πλην εκείνων του ισογείου).
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
(1984-1994)
Μετά την πρώτη, δύσκολη και περιπετειώδη, περίοδο, η "Β.Β.", στις αρχές της δεκαετίας του ’80, φθάνει σε μια κρίσιμη καμπή, από την οποία, σταδιακά, ‘εκτρέπεται’ προς την κατεύθυνση όχι πια μόνον των βημάτων μιας τυπικής παραδοσιακής βιβλιοθήκης αλλά και προς την δύσβατη περιοχή της παραγωγής ενός πολύμορφου πολιτιστικού έργου.
Τα βασικά, τώρα, στοιχεία του έργου που έχει επιτελεσθεί στην και από την "Β.Β." κατά τη δεκαετία 1984-1994 είναι τα εξής:
1. Πρώτα-πρώτα, και χωρίς να ακολουθείται η οποιαδήποτε αξιολογική ή χρονολογική τάξη, συντελείται η απόκτηση, η καταγραφή και η αποδελτίωση της "Βιβλιοθήκης Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη".
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η Μαρώ Σεφέρη ποτέ δεν είχε σκεφτεί να προσφέρει τα βιβλία του ποιητή, και τα δικά της στη "Β.Β.". Είχε προτείνει και στη Βιβλιοθήκη της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και σε Βιβλιοθήκες των Αθηνών να παραλάβουν τα εν λόγω βιβλία, αλλά η πρόταση της συνάντησε είτε την αδυναμία των υπευθύνων να τα στεγάσουν αυτοτελώς είτε την αδιαφορία. Απογοητευμένη η Μαρώ Σεφέρη και αδυνατούσα να εξεύρει μια λύση, δέχτηκε με ευχαρίστηση την υπόδειξη του φίλου της "Β.Β." Μιχάλη Ζ. Κοπιδάκη, καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, να αναζητήσει μια λύση προς την κατεύθυνση της "Β.Β.".
Για τα βιβλία του Γιώργου Σεφέρη και για τη σχέση του ποιητή με αυτά έχει μιλήσει και γράψει ο Γ. Π.Σαββίδης (Παλίμψηστον, τ. 5, σσ.7-200.). Στο σημείο αυτό, τα μόνα που θα έπρεπε να προστεθούν είναι τα εξής: -Ο ποιητής έχει διαβάσει τα περισσότερα βιβλία της βιβλιοθήκης του και, σε πολλά από αυτά, διαπιστώνονται χειρόγραφες σημειώσεις ή/και υπογραμμίσεις του. -Πολλά βιβλία είναι προσωπικά αφιερωμένα στον ποιητή ή/και στην Μαρώ Σεφέρη. -Τα περισσότερα βιβλία του ποιητή είναι σφραγισμένα με τη δική του σφραγίδα (τη γνωστή γοργόνα σε στρογγυλό πλαίσιο) ή με το μονόγραμμά του (σε μικρό ορθογώνιο πλαίσιο).
2.Ιδρύεται στα ‘θεμέλια’ του παλαιού Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου, το Τμήμα των Αρχείων, όπου σταδιακά πραγματοποιείται: α)Η απόκτηση (με παραχώρηση από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης ) και η βασική ταχτοποίηση των Αρχείων της ‘Δημογεροντίας Ηρακλείου’ και της Χριστιανικής Ορφανικής Τραπέζης’, β)Η απόκτηση σε μικροφίλμ από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας (με την συνεργασία του ‘Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών’ και με την οικονομική ενίσχυση του Δήμου Ηρακλείου και της Γενικής Γραμματείας της Περιφέρειας Κρήτης ) των Αρχείων του Δούκα της Κρήτης και των Νοταρίων του Χάνδακος’- αρχείων που αφορούν στην ιστορία της Κρήτης από το 1217 έως το 1669, γ)Η απόκτηση του Αρχείου Χειρογράφων’ (εκδεδομένων και ανεκδότων του ποιητή Γιώργου Σαραντάρη, δ) Η απόκτηση και βασική τακτοποίηση του ‘Αρχείου του Πατριάρχου Μελετίου Μεταξάκη’, ε)Η απόκτηση και οργάνωση του ‘Αρχείου Χαρτών’ του Γεωργίου Γρατσέα, στ)Η διάσωση και η βασική ταχτοποίηση των ‘Αρχείων του Δήμου Ηρακλείου’ και εκείνων του ‘Καπνοκοπτηρίου’, ζ)Η απόκτηση του ‘Αρχείου της εν Αρχάναις Επιτροπής της Κρητικής Επανάστασης του 1896’, η)Η απόκτηση και βασική ταχτοποίηση του ‘Αρχείου του Γραμματέως του Ε.Α.Μ. Ν. Σακλαμπάνη’, θ)Η απόκτηση του ‘Αρχείου Φωτογραφιών του Γκιουζέππε Γκερόλα’ και του, συναφούς με αυτό ,’Αρχείου Φωτογραφιών του Αλεσάντρο Κουρούνι’, ι)Ησυγκρότηση ‘Αρχείου Διαφανειών των Εικόνων της Κρητικής Σχολής’ και ‘Αρχείου Διαφανειών Έργων Ηρακλειωτών Ζωγράφων’, ια) Η ταχτοποίηση του ‘Αρχείου του Συνταγματάρχου Α. Νάθενα, καθώς και η καταγραφή σε βιντεοταινίες (με τη συνεργασία του φιλολόγου ιστορικού Α. Σανουδάκη) μιας σειράς ‘ζωντανών’ μαρτυριών για τα γεγονότα της Κατοχικής Περιόδου, ιβ)Η απόκτηση, με παραχώρηση από τον ιατρό Κ. Τουτουντζάκη, και η βασική τακτοποίηση του σπηλαιολογικού και φυτολογικού ‘Αρχείου Ελευθερίου Πλατάκη’ , ιγ)Η απόκτηση και τακτοποίηση των αρχείων των Πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου’ (1900-1975), και ιδ) Η απόκτηση και τακτοποίηση των αρχείων ‘Στρατή Βελουδάκη’, ‘Ιωάννου Μουρέλλου’, ‘Μανόλη Καρέλλη’, ‘Εμμ. Αγγελάκη’, ‘Νίκου Βασιλάκη’, ‘Δ. Βελεγράκη’, ‘Μάνου Ελευθερίου’ κ.α. .
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στα Αρχεία της ‘Β.Β.’έχουν ήδη αναφερθεί με σχετικό κείμενο τους, οι επιμελητές του ομώνυμου τμήματος Δημήτρης Σάββας και Ανδρέας Σαββάκης.Τα κυριότερα σημεία αυτού του κειμένου, απ’όπου αναδύεται η ιστορική διάσταση των Αρχείων της "Β.Β.", έχουν ως εξής:
Σήμερα στο Τμήμα Αρχείων (εκτός των προαναφερθέντων πολλών επιμέρους αρχειακών ενοτήτων και συλλογών) έχει συγκεντρωθεί ο βασικός κορμός του αρχειακού υλικού που ‘παρήχθη’ στην Κρήτη από τους κατακτητές της στη διάρκεια επτά περίπου αιώνων (1217-1898).
Αυτός ο αρχειακός πλούτος απαιτεί όχι μονάχα την φροντισμένη τακτοποίηση και συντήρηση αλλά και το διαρκές ενδιαφέρον όλων των πολιτών, και ιδιαίτερα των ερευνητών, ώστε με την συστηματική καταλογογράφηση και ευρετηρίασή του, να καθίσταται πάντα δυνατή η ‘μόρφωση και άλλων διαστάσεων για ό,τι θεωρείται ως ιστορική αλήθεια.
Τρεις παραμένουν οι κυριότερες συλλογές δημοσίων εγγράφων του Τμήματος Αρχείων της "Β.Β.":
Α.Τα σχετικά με την Κρήτη Αρχεία της Βενετίας: Στα 1203, ο γιος του αυτοκράτορα Ισαακίου του Β΄, ο Αλέξιος Άγγελος, παραχωρεί την Κρήτη, έναντι εκδουλεύσεων, στον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, εξέχοντα ιππότη της Δ΄ Σταυροφορίας. Αυτός, με τη σειρά του και έναντι του ευτελέστατου ποσού των 5.000 χρυσών δουκάτων, την πουλά στον Ερρίκο Δάνδολο, Δόγη της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας στις 12 Αυγούστου του 1204. Εν τέλει, όμως άλλος ξένος πρόλαβε τότε να πατήσει πρώτος στο νησί -ο Γενουάτης αρχιπειρατής και κόμης της Μάλτας Ερρίκος Πεσκατόρε. Οι Ενετοί, ωστόσο, δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για την αγορά τους και, έτσι, μετά από πολυετείς πολεμικές επιχειρήσεις, στις 11 Μαίου 1219, καταλαμβάνουν την Κρήτη και ορίζουν πρώτο Δούκα της τον Ιάκωβο Τιέπολο.
Από τότε και επί τετρακόσια πενήντα χρόνια, στο Palazzo Ducale, στα άδυτα των αδύτων του ‘Βασιλείου της Κρήτης’, συντάσσονται και φυλάσσονται τα διοικητικά και τα λεγόμενα νοταριακά (=συμβολαιογραφικά) έγγραφα. Ώσπου, στα 1645, οι Οθωμανοί αρχίζουν την κατάκτηση της Κρήτης. Πολιορκούν τους Ενετούς στον Χάνδακα από τον Μάιο του 1648 έως τον Σεπτέμβριο του 1669. Τότε, ύστερα από 21 χρόνια, αφού παίρνει τέλος η μακροχρονιότερη πολιορκία στην ιστορία της ανθρωπότητος, ο Φρ. Μοροζίνι στέλνει τα αρχεία του ‘Βασιλείου της Κρήτης’ εκεί όπου διασώζονται και σήμερα- στο περιώνυμο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας.
Το 1992, η "Β.Β." προχώρησε στην έναρξη ενός εντελώς ιδιαίτερης σημασίας προγράμματος: της απόκτησης, σε μικροφίλμ, των σχετικών με όλη την περίοδο της Βενετοκρατίας αρχείων, και που είναι: 1. Το 'Αρχείο του Δούκα της Κρήτης’, 2. Το ‘Αρχείο των Νοταίων του Χάνδακος’, και 3. Το ‘Αρχείο των Εκθέσεων των Προβλεπτών’. -Εκτός από την απόκτηση του ‘Αρχείου των Εκθέσεων των Προβλεπτών’, γεγονός το οποίο επίκειται, όλο το υπόλοιπο πρόγραμμα έχει ήδη προγραματοποιηθεί.
Β. Το Τουρκικό Αρχείο Ηρακλείου: Οι Οθωμανοί, οι νέοι κυρίαρχοι της Κρήτης, μετά την πτώση του Χάνδακος, εδραιώνουν τη δική τους εξουσία στο νησί όχι μονάχα με τα όπλα και την επιβολή του πολιτισμικού ‘μορφώματος’ τους, αλλά και, όπως οι Ενετοί, με την καθιέρωση της δι’επισήμων εγγράφων νομιμότητος των πράξεών τους.
Το Τουρκικό Αρχείο Ηρακλείου αποτελούν, κατά βάσιν, οι χειρόγραφοι Κώδικες του Ιεροδικείου Ηρακλείου, που εκτείνονται σε χρονικό διάστημα 230 ετών και είναι γραμμένοι στην τούρκικη γλώσσα με την παλιά αραβική γραφή -γλώσσα την οποία μπορούν να διαβάσουν μόνον όσοι την έχουν σπουδάσει ειδικά. Στους κώδικες αυτούς οι κατήδες καταχωρίζουν όλα τα σχετικά με τη δημόσια λειτουργία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγγραφα. ‘Δεν περιορίζονται δε τα έγγραφα των κωδίκων αυτών’ -επισημαίνει ο επί 45ετίαν υπεύθυνος του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου Νικόλαος Σ. Σταυρινίδης- ‘εις γεγονότα μόνον του Τμήματος του Χάνδακος, αλλά εκτείνονται και εις ζητήματα της κεντρικής και δυτικής Κρήτης, μη παραλειπομένων και άλλων θεμάτων, αφορώντων είτε εις εκκλησιαστικά ζητήματα της Ανατολικής Κρήτης, είτε εις άλλα γενικής φύσεως. Και πλείστα άλλα θέματα, μεγίστης ιστορικής σημασίας, παρελαύνουν δια των κωδίκων του Ιεροδικείου Ηρακλείου. Τοιαύτα είναι, π.χ., η παράδοσης της νήσου Γραμπούσας και η υπόθεσις των ανδρών της φρουράς της, η παράδοσης της Σούδας και της Σπιναλόγκας, το θέμα της εφαρμογής του θεσμού των αρματωλών εν Κρήτη, η καρατόμησις δύο πασάδων της Κρήτης και τα πρακτικά της δίκης αυτών, η απόβασις του Ενετού ναυάρχου Μοτσενίγκου εις την Κρήτην, η διένεξης των Σφακιανών μετά των τουρκικών Αρχών η επανάστασης του Δασκαλογιάννη (1770), η δημιουργηθείσα εν Κρήτη συν τη παρόδω του χρόνου παμφάγος τάξις των αγάδων και ο στραγγαλισμός αυτών, ο μακάβριος ‘Κώδιξ των Θυσιώ’, συνταχθείς κατά το 1828, εις ον αναφέρονται ονομαστικώς οι κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν του 1821 φονευθέντες και αχμαλωτισθέντες κατά χωρία Χριστιανοί κ.α.’.
‘Πώς, όμως, επετεύχθη’ -αναρωτιέται ο Ν. Σ. Σταυρινίδης- ‘η περισυλλογή, συγκέντρωσης και διάσωσης του πολύτιμου τούτου τουρκικού αρχειακού υλικού, του αποκειμένου εις την "Β.Β."; - Και δίδει ο ίδιος την ακόλουθη απάντηση: ’Το κεντρικόν πρόσωπον, περί το οποίον στρέφεται η επισήμανσης, συγκέντρωσις και διαφύλαξις του μεγίστης αξίας αρχειακού τούτου υλικού, είναι ο προκάτοχος μου εν τω Τουρκικό Αρχείο Ηρακλείου Γεώργιος Ι. Οικονομίδης. Ως τουρκομαθής αντελήφθη την σημασίαν του υλικού. Ούτος, προ της προσλήψεώς του εν τω Μεταφραστικώ Γραφείο Ηρακλείου (1909), είχεν εργασθεί επί τι χρονικόν διάστημα εις την Υπηρεσίαν Εβκαφίων της Κρήτης, η οποία είχεν υπό την δικαιοδοσίαν και επιμέλειάν της όλα τα αφιερωθέντα εις ευαγή ιδρύματα ακίνητα. Το πρώτον μέλημα του Γ. Οικονομίδου, όταν διωρίσθη Διευθυντής του Μεταφραστικού Γραφείου, ήτο να ενεργήσει παρά τη Κυβέρνήσει και να παραλάβει δια του Εισαγγελέως τους φυλασσομένους εν τη Υπηρεσία των Εβκαφίων Κώδικας του Ιεροδικείου Ηρακλείου. Αυτοί οι πολύτιμοι τουρκικοί κώδικες παρέμειναν τελικώς εν Κρήτη και αποτέλεσαν τον πρώτον πυρήνα του ούτω επονομασθέντος έκτοτε Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου’.
Γ. Το Αρχείο της Δημογεροντίας Ηρακλείου: Ο θεσμός των "δημογεροντιών" ίσχυσε στα τελευταία σαράντα χρόνια της τουρκικής κυριαρχίας (1858-1900). Πρόκειται για ένα μόρφωμα θεσμού κοινοτικής αυτοδιοίκησης, στα πλαίσια των προνομίων που παρείχαν οι Οθωμανοί στους Χριστιανικούς κυρίως πληθυσμούς επί τω τέλει της αποφυγής της έξαρσης των εθνικών επαναστατικών αγώνων. Γράφει για αυτόν τον θεσμό η Κάλλια Καλλιατάκη - Μερτικοπούλου: Η κοινοτική αυτοδιοίκηση των Χριστιανών της Κρήτης, παρά τις υποσχέσεις του Πορθητή Κιοπρουλή, κατακτήθηκε αργοπορημένα και δύσκολα, σε σύγκριση προς τις υπόλοιπες επαρχίες της Αυτοκρατορίας. Προεστώτες, πρόκριτοι, πρωτόγεροι και συμβούλια γερόντων μνημονεύονται από την πρώιμη τουρκοκρατία, αλλά τακτικά συγκροτημένα δημογεροντιακά σώματα ελλείπουν. Ο δημογεροντιακος θεσμός αναγνωρίσθηκε επίσημα το 1858, οπότε συστήθηκαν στις έδρες των τριών τμημάτων, δηλαδή στα Χανιά, το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο, οι χριστιανικές και μουσουλμανικές κεντρικές δημογεροντίες, με εκπροσώπους των πόλεων και των επαρχιών’.
Στη δικαιοδοσία των δημογεροντιών αναγόταν η επίλυση προβλημάτων οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου, καθώς και η επιστασία κοινωφελών καταστημάτων, σχολείων, νοσοκομείων κ.α. Οι δημογεροντίες παρενέβαιναν και στη διαχείριση των ορφανικών περιουσιών (μέσω της Χριστιανικής Ορφανικής Τραπέζης). Συγκεκριμένα επιτρόπευαν τα ορφανά από πατέρα ανήλικα παιδιά και διακανόνιζαν τα περιουσιακά τους στοιχεία μέχρι να ενηλικιωθούν.
Το αρχείο της Δημογεροντίας Ηρακλείου απεικονίζει ακριβώς το σύνολο αυτών των δραστηριοτήτων και την βήμα προς βήμα εξέλιξή τους από το 1858 έως το 1900 περίπου.
3. Συντελείται ο σχεδιασμός και η πραγματοποίηση της έκδοσης (με τη συνεργασία 300 περίπου ελλήνων και ξένων φιλολόγων, ιστορικών και λογοτεχνών)110 περίπου τόμων (κατάλογος των οποίων εκτίθεται στην παρούσα σύντομη ιστορία της "Β.Β." για λογαριασμό του Δήμου Ηρακλείου και του Συνδέσμου Τ.Ε.Δ.Κ.Κρήτης.
4. Πραγματοποιείται η απόκτηση του προγράμματος μελέτης και έρευνας των κειμένων της αρχαιοελληνικής και βυζαντινής γραμματείας ‘Ίβυκος-Αθηνά’.
5. Πραγματοποιείται η διοργάνωση και η λειτουργία του ‘Κέντρου Ελευθέρων Σπουδών’ (1990) και της Ελεύθερης Σχολής Φιλολογικών και Ιστορικών Σπουδών΄(1994), καθώς και η διοργάνωση των διαλέξεων των δύο ‘Εβδομάδων Επιστήμης’ (το1985και το 1986 ), της ‘Συζήτησης για την Ελληνική Γλώσσα’ (σε συνεργασία με την Ε.Φ.Ν.Η., το 1987), και των ομιλιών με τίτλο ΄Φιλολογικές και Ιστορικές Διερευνήσεις’.
6. Αναλαμβάνεται η διοργάνωση (σε συνεργασία με το ΄Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης’) της ‘Έκθεσης Ενθυμημάτων από τον Βίο και την Δημιουργία του Π. Πρεβελάκη’, η διοργάνωση (σε συνεργασία με το Μορφωτικό Τμήμα της Ισπανικής Πρεσβείας στην Αθήνα) της ‘Έκθεσης Έργων της Ισπανικής Χαρακτικής’, η διοργάνωση της ‘ Έκθεσης για τα 100 χρόνια της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής’, η διοργάνωση της ‘Έκθεσης Ενθυμάτων του Μακεδονικού Αγώνα’, η διοργάνωση της ‘Έκθεσης του Φωτογραφικού Αρχείου των Γκιουζέπε Γκερόλα και Αλεσάντρο Κουρούνι’, η διοργάνωση της ‘ Έκθεσης για τα 100 χρόνια της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής’, και η διοργάνωση της ΄Έκθεσης Παλαιών Σχεδίων Οικιών της Πόλεως του Ηρακλείου’ με τίτλο ‘Από τα παρελθόντα έτη...’.
7. Πραγματοποιείται η διοργάνωση (με την επιστημονική ευθύνη του καθηγητή Ν. Χατζηνικολάου και με τη συνεργασία της ιστορικού της τέχνης Ε. Φουντουλάκη-Αναστασάκη) της ‘Έκθεσης για τα 450 χρόνια από τη γέννηση του Δ. Θεοτοκόπουλου’, και του σχετικού με την τέχνη του μεγάλου κρητικού ζωγράφου ‘Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου’, (1990) - διοργάνωση που ήταν πανελλήνιας σημασίας και απήχησης και που υπηρέτησε ουσιαστικά την υπόθεση της προαγωγής της τοπικής πολιτισμικής αυτογνωσίας.
8. Πραγματοποιείται η διοργάνωση (με την επιστημονική ευθύνη του Εφόρου Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Κρήτης Μ. Μπορμπουδάκη) πρώτα στο Ηράκλειο και, εν συνεχεία, η μεταφορά στην Εθνική Πινακοθήκη των Αθηνών της ‘Έκθεσης των Εικόνων της Κρητικής Σχολής’ και του σχετικού με αυτές ‘Διεθνούς Επιστημονικού Συμποσίου’ (1993-1994).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Και η διοργάνωση αυτή ήταν υποταγμένη στην αντίληψη της προαγωγής της τοπικής (και όχι μόνο) πολιτισμικής αυτογνωσίας. Γιατί η τέχνη των Εικόνων της Κρητικής Σχολής επιτρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε τη βαθύτερη σχέση της Κρήτης με τη βυζαντινή καλλιτεχνική και πνευματική παράδοση, καθώς και να κατανοήσουμε το αποτέλεσμα και τα όρια της συνάντησής μας με τον λεγόμενο δυτικό πολιτισμό. Η τέχνη των Εικόνων της Κρητικής Σχολής (που είναι η σημαντικότερη ‘στιγμή’ της ελληνικής τέχνης μετά την άλωση της πόλης στα 1453) περιγράφει επίσης το περιβάλλον μέσα στο οποίο πρωτοάνθησε η κορυφαία καλλιτεχνική προσωπικότητα του νεότερου ελληνισμού: ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος.
Οι Εικόνες της Κρητικής Σχολής δεν συγκεντρώθηκαν μόνο από εκείνες που βρίσκονται σήμερα στα ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης, γιατί η ακτινοβολία της τέχνης τους υπερβαίνει τα τοπικά και τα εθνικά σύνορα και φθάνει στην Ιταλία και τη μακρινή Ρωσσία: έτσι στην έκθεση παρουσιάστηκαν εικόνες και από το Μουσείο του Ερμιτάζ της Πετρούπολης, το Ιστορικό Μουσείο της Μόσχας, την Πινακοθήκη Τρετιακώφ και το Μουσείο του Κρεμλίνου, από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών και το Μουσείο Μπενάκη, τη Μακεδονία, τα Δωδεκάνησα και τη Μήλο.
Η Έκθεση των Εικόνων της Κρητικής Σχολής γνώρισε εξαιρετική ανταπόκριση: πλέον των 40.000 επισκεπτών την παρακολούθησαν στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου και στην Αγία Αικατερίνη των Σιναϊτών του Ηρακλείου, ενώ στην Εθνική Πινακοθήκη, όπου μεταφέρθηκε μετά, σαν μια προσφορά της ‘περιφέρειας’ προς το κέντρο, την επεσκέφθησαν πάνω από 200.000 άτομα.
9. Ιδρύεται μια σειρά νέων τμημάτων: α)Το προαναφερθέν "Τμήμα Αρχείων", ένα τμήμα το οποίο στεγάζει τα πολυτιμότερα στοιχεία της "Β.Β." η παρουσία των οποίων σε αυτήν της προσδίδει μία εντελώς ιδιαίτερη υπόσταση. Αρχειακό υλικό που καλύπτει μία περίοδο από το 1217 έως το 1975 είναι συγκεντρωμένο σε αυτό το τμήμα και είναι κατά βάσιν ταχτοποιημένο και ολόκληρο προσιτό στους ερευνητές. Προέρχεται δε κατά το μεγαλύτερο μέρος του από την διοικητική οργάνωση και την λειτουργία των μηχανισμών των επί αιώνες κατακτητών της Κρήτης, β) Το "τμήμα Περιοδικών και Εφημερίδων", γεγονός που διευκολύνει την απόκτηση και νέων ενοτήτων περιοδικών κι εφημερίδων και την παραχώρηση μιας ‘ανάσας’ για τα παλιά, έτσι ώστε να αγοραστούν και καινούργιες σειρές από αυτά, γ) Το "τμήμα Οπτικοακουστικών Μέσων", όπου εκτός από τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό του σε μηχανήματα ήχου και εικόνας, είναι και κατάλληλα φτιαγμένο έτσι ώστε να μπορεί να στεγάζει μία συλλογή δίσκων επιλεγμένης κλασικής μουσικής καθώς και σπανίων μαγνητοφωνήσεων, βιντεοσκοπημένων θεατρικών παραστάσεων, ταινιών, κ.λ.π. δ) Το "Παιδικό τμήμα", που ιδρύθηκε στο πλαίσιο αναβάθμισης του "Δανειστικού Τμήματος" όπου αποκτήθηκαν 15.000 περίπου νέα βιβλία, περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες, και σε πολλά παιδιά προσφέρει τη δυνατότητα να διαβάζουν ωφέλιμα βιβλία και να περάσουν ευχάριστα κάποιες από τις ώρες τους, ε)Το "Εργαστήριο Μικροφωτογραφήσεων" όπου με τη μέθοδο της αποτύπωσης των παλιών βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών, καθώς και πολύτιμων εγγράφων σε μικροφίλμ, διασώζεται ένας μεγάλος θησαυρός της "Β.Β." τον οποίο η χρήση θέτει σε διαρκή κίνδυνο.
10. Η "Β.Β." επιφορτίζεται να συνδράμει στην επιμέλεια της διοργάνωσης και στη ρύθμιση της λειτουργίας της "Οικίας Χρονάκη".
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Την "Οικία Χρονάκη", ύστερα από σχετική πρόταση του σκηνογράφου Γιώργου Ανεμογιάννη κοσμεί, πρώτα πρώτα, ένα σύνολο παλαιών, ανατολικής προέλευσης, επίπλων.
Τα περισσότερα από τα έπιπλα αυτά είναι τοποθετημένα στον όροφο.Στους τοίχους του κτηρίου έχουν αναρτηθεί, προερχόμενοι από την "Β.Β.", πίνακες του Ηρακλειώτη ζωγράφου Ευ. Μαρκογιαννάκη και είκοσι περίπου χάρτες και γκραβούρες του 17ου και 18ου αιώνα. Επίσης, σε δύο προθήκες, που είναι τοποθετημένες στο προ του χαμάμ δωμάτιο του ορόφου, εκτίθεται μια μικρή συλλογή παλαιών ταχυδρομικών δελταρίων (καρτ ποστάλ) με φωτογραφίες του Μπεχαεντίν (κυρίως) και θέματα από τη ζωή του Ηρακλείου όπως αυτή ήταν στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας. Ακόμα, σε ιδιαίτερο χώρο της ‘Οικίας Χρονάκη’ στεγάζεται ένα πλήρες αντίγραφο των αποκειμένων στην "Β.Β." Ιεροδικαστικών Κωδίκων του "Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου", των οποίων τα έγγραφα καλύπτουν το χρονικό διάστημα δυόμισι περίπου αιώνων- από το 1647 έως το 1870 περίπου. Τέλος, στον παράπλευρο του κτηρίου ιδιαίτερο (σχεδόν αυτοτελή) χώρο, είναι τακτοποιημένο το προσφάτως αποκτηθέν Τυπογραφείο "Κείμενα".
11. Πραγματοποιείται η απόκτηση, η εγκατάσταση, και η λειτουργία ενός συνόλου σύγχρονων μηχανικών συστημάτων α)ηλεκτρονικής προστασίας, β) κλιματισμού, και γ) πυρανίχνευσης και πυρόσβεσης.
12. Αναλαμβάνεται η διοργάνωση και η επιμέλεια της λειτουργίας των τριών "Κινητών Βιβλιοθηκών" της Τ.Ε.Δ.Κ. Νομού Ηρακλείου.
13. Προωθείται και επιτυγχάνεται η θέσπιση και η εφαρμογή του αναγκαίου για κάθε σύγχρονη βιβλιοθήκη ‘Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας’.
14. Αναλαμβάνεται η επιμέλεια της διοργάνωσης και (μέχρι πρόσφατα)της λειτουργίας της "Δημοτικής Πινακοθήκης", η οποία απέκτησε μιαν πρώτη υπόσταση στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου -σε αυτήν την ιστορική εκκλησία της πόλεως του Ηρακλείου.
15. Πραγματοποιείται η διοργάνωση μεγάλης τιμητικής εκδήλωσης για τον ήρωα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου Πάτρικ Λη Φέρμορ (Μάιος 1994).
16. Διενεργείται ο συστηματικός έλεγχος και η (οφειλόμενη από την εποχή της δωρεάς) αυτοτελής τοποθέτηση της "Βιβλιοθήκης Δημητρίου Βικέλα", καθώς και η καταγραφή και αποδελτίωση των επί πολλά έτη στις αποθήκες ευρισκομένων και εκ δωρεών ως επί το πλείστον προερχομένων βιβλιοθηκών του ‘Γεωργίου Πάγκαλου’, του Γιώργου Ανεμογιάννη’, του ‘Τ. Μάνα’, της ‘Επιστημονικής Λέσχης Ηρακλείου’, των ‘Έλλης Αλεξίου’ και Μάρκου Αυγέρη’ και της ‘Κράϊσκομαντατούρ’.
17. Γίνεται η συστηματική καταγραφή και αποδελτίωση όλων των βιβλιοθηκών του ‘Ιστορικού Μουσείου Κρήτης’, καθώς και η μικροφωτογράφηση όλων των ‘Βιβλίων Εισαγωγής’ του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.
18. Επαυξάνονται τα προς μελέτην διαθέσιμα βιβλία κατά 80.000 περίπου νέους τόμους (με την προαναφερθείσα ένταξη των εκ παλαιών δωρεών προερχομένων βιβλιοθηκών και με δωρεές ή αγορές από βιβλιοπωλεία της Ελλάδος και του εξωτερικού, όπως, λ.χ., από το βιβλιοπωλείο ‘Μπλακγουέλ’ της Οξφόρδης) γεγονός που αναβιβάζει σήμερα τον συνολικό αριθμό των τόμων της "Β.Β." στους 125.000 περίπου.
19. Εξασφαλίζεται η απόκτηση, καταγραφή και αποδελτίωση της ‘Βιβλιοθήκης’ του Νικολάου Οικονομάκη, καθώς και της ‘Βιβλιοθήκης Ι. Μαλαγαρδή’.
20. Διενεργείται η βιβλιοδεσία 20.000 περίπου χρηζόντων αμέσου προστασίας παλαιών βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών.
21. Πραγματοποιείται προοδευτικά η σύνταξη της ‘Κρητολογικής Βιβλιογραφίας’, η οποία αριθμεί ήδη 20.000 περίπου βιβλιογραφικά δελτία.
22. Στο πλαίσιο του Τμήματος Οπτικοακουστικών Μέσων, ιδρύεται και επί οκταετίαν λειτουργεί η ‘Κινηματογραφική Λέσχη’ (σε συνεργασία με στελέχη της παλαιάς Κινηματογραφικής Λέσχης Ηρακλείου), ενώ παράλληλα, συγκροτείται ένα πλουσιότατο Αρχείο Δίσκων Μουσικής, Βιντεοταινιών και ποικίλων Μαγνητοσκοπήσεων.
πηγη: http://www.vikelaia.gr
2813409247