Ο χρυσός και ο άργυρος στην Κρήτη κατά την πρώιμη περίοδο του Χαλκού

Το καλοκαίρι του 1980 μου ανατέθηκε η αναγκαστική και σωστική ανασκαφή του προανακτορικού νεκροταφείου Θολωτών τάφων στη Μονή Οδηγήτριας της νότιας Κρήτης. Στο νεκροταφείο εκείνο, κατά το φθινόπωρο του 1979 και τον χειμώνα και την άνοιξη του 1980, είχε διαπιστωθεί μεγάλης κλίμακας λαθρανασκαφή και ληστρική αρχαιοκαπηλία. Η ανασκαφή εκείνη καθόρισε την επιστημονική μου κατεύθυνση προς την έρευνα του προανακτορικού μινωικού πολιτισμού της Κρήτης. Ανάμεσα στα ευρήματα ήταν και δυο από τα ωραιότερα διαδήματα της Π Μ Κρήτης. Τότε είχα ήδη ανασκάψει στον θολωτό τάφο του Κουσέ στη Μεσαρά. Από το 1983 και ύστερα πραγματοποίησα σειρά σωστικών ανασκαφών και επιφανειακών ερευνών στα δυτικά Αστερούσια - πολλές φορές σε σκληρές συνθήκες εργασίας και διαμονής που θυμίζουν τις πρώτες ανασκαφές στην Κρήτη - κατά κανόνα σε θέσεις με έντονη αρχαιοκαπηλική δραστηριότητα (προανακτορικός θολωτός τάφος στον Κρότο, δοκιμαστική ανασκαφή στους Μεγάλους Σκίνους). Τα αποτελέσματα των ερευνών εκείνων δημοσιεύτηκαν ήδη. Το 1986-1989 ανέσκαψα τον πρώτο προανακτορικό οικισμό της νότιας Κρήτης στην Τρυπητή και ερεύνησα εκεί τον θολωτό τάφο του Καλόκαμπου, στον οποίο ανακάλυψα ένα αργυρό επίρραπτο δισκίο και δυο αργυρές χάντρες. Τελευταία, το 1994-5, ανέσκαψα το προανακτορικό νεκροταφείο τριών ορθογώνιων τάφων και ενός θολωτού στου Σκανιάρη το Λάκκο κοντά στη Μονή Οδηγήτριας.

Η πρώτη μου όμως επαφή με τα τεχνουργήματα και τους τάφους του προανακτορικού μινωικού πολιτισμού ήταν το 1972 στην ανασκαφή των προανακτορικών ορθογώνιων τάφων στα Γουρνιά από τον τότε επιμελητή κ. Κωνσταντίνο Δαβάρα, στην οποία εργάστηκα κάτω από την επιστασία του πατέρα μου τεχνίτη αρχαιοτήτων Σπυρίδωνος Α. Βασιλάκη (Αμάλθεια 1973). Στην ανασκαφή εκείνη ανακαλύφθηκαν εννέα αργυρές σφαιροειδείς ψήφοι.
Ήταν επόμενο η επιλογή θέματος για διδακτορική διατριβή να γίνει από την καλλιτεχνική παραγωγή των προανακτορικών χρόνων. Έτσι επέλεξα την μεταλλοτεχνία και τα τεχνουργήματα από πολύτιμα μέταλλα της πρώιμης εποχής του χαλκού στην Κρήτη. Τα αντικείμενα φυλάσσονται και εκτίθενται στο μέγιστο ποσοστό τους στο Μουσείο Ηρακλείου, και σε μικρό ποσοστό (χρυσά κοσμήματα από το Μόχλο) στο Μουσείο του Αγίου Νικολάου. [. . .] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ENGLISH SUMMARY
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
α. Συντομογραφίες
β. Γενική ξενόγλωσση βιβλιογραφία
γ. Γενική ελληνική βιβλιογραφία
δ. Βιβλιογραφία κατά θέση
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Χρονικός και πολιτισμικός ορίζοντας της μελέτης
Τα αντικείμενα από χρυσό στην Κρήτη της ΠΧ
Ανασκαφές - Δημοσιεύσεις - Μελέτες για τα ΠΜ χρυσά
Προβλήματα χρονολόγησης των ΠΜ χρυσών αντικειμένων
Τα αντικείμενα από άργυρο στην Κρήτη της ΠΧ
Ανασκαφές - Δημοσιεύσεις - Μελέτες για τα Π Μ αργυρά
Προβλήματα χρονολόγησης των ΠΜ αργυρών αντικειμένων
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΥΛΕΣ
Α. Ο ΧΡΥΣΟΣ
Ορολογία - Έννοιες
Φιλολογική Παράδοση - Μυθολογία - Μαγεία
Τεχνικά χαρακτηριστικά - Προέλευση
α. Χημικά και τεχνικά χαρακτηριστικά
β. Τα κοιτάσματα του χρυσού στην Ελλάδα
γ. Ο χρυσός στην Ελλάδα και στις γειτονικές χώρες
δ. Η πρώτη χρήση του χρυσού από τον άνθρωπο
Β. Ο ΑΡΓΥΡΟΣ
Ορολογία - Έννοιες
Φιλολογική Παράδοση - Μυθολογία - Μαγεία
Τεχνικά χαρακτηριστικά - Προέλευση
α. Χημικά και τεχνικά χαρακτηριστικά
β. Κοιτάσματα του αργύρου στην Ελλάδα
γ. Ο άργυρος στην Ελλάδα και στις γειτονικές χώρες
δ. Η πρώτη χρήση του αργύρου από τον άνθρωπο
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ: Η ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΛΩΝ
Γενικά
Α. Ο ΧΡΥΣΟΣ
Εξαγωγή και συλλογή του χρυσού
Ψυχρός καθαρισμός (πλύσιμο) της χρυσάμμου
Τήξη και χύτευση του χρυσού
Β. Ο ΑΡΓΥΡΟΣ
Εξαγωγή και συλλογή του αργύρου
Παραγωγή του αργύρου από μεταλλεύματα
Τήξη και χύτευση του αργύρου
Γ. ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΧΟΟΥ
Δ. ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Σφυρηλάτηση
Συγκόλληση
Χύτευση
Ε. ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΩΝ ΥΛΩΝ
Έλασμα - Πέταλο - Φύλλο
Ράβδος - Σύρμα - Αλυσίδα
Κόκκοι
ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ:
Η ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ
Γενικά
Το περίτμητο και το διάτμητο
Το ανάγλυφο (σφυρήλατο)
Η επικάλυψη με έλασμα
Η συγκολλητική
α. Η κοκκίδωση
β. Η συρματοκολλητική
Η συρματοτεχνική
Οι αλυσίδες
ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ:
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ
Γενικά
ΑΓΓΕΙΑ
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ
ΔΑΚΤΥΛΙΟΙ
ΔΙΑΔΗΜΑΤΑ
ΕΝΩΤΙΑ
ΕΠΙΡΡΑΠΤΑ
ΠΕΡΙΑΠΤΑ
ΠΕΡΟΝΕΣ
ΣΦΗΚΩΤΗΡΕΣ
ΨΕΛΙΑ
ΨΗΦΟΙ ΠΕΡΙΔΕΡΑΙΩΝ
ΩΤΟΓΛΥΦΙΔΕΣ
ΔΙΑΦΟΡΑ
ΕΚΤΟ ΜΕΡΟΣ:
ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΧ, ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΧΡΥΣΩΝ ΚΑΙ ΑΡΓΥΡΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ
1. Γενικά
2. Σχέσεις Κρήτης με νότιο Αιγαίο
3. Σχέσεις Κρήτης με ηπειρωτική νότια Ελλάδα
4. Σχέσεις Κρήτης με ΒΑ Αιγαίο
5. Σχέσεις Κρήτης με Δ. Ασία (Μικρά Ασία και Μεσοποταμία)
6. Σχέσεις Κρήτης με νότια Βαλκανική
7. Σχέσεις Κρήτης με Ιταλία
8. Παρουσίαση, ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων
α. Πρώτες ύλες
β. Τεχνολογία και Διακόσμηση
γ. Ποικιλία
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η εξέλιξη του πολιτισμού στην Κρήτη κατά την ΠΧ